Τι είναι η ΔΕΠΥ;
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μία κυρίως κληρονομική διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος (Νευροαναπτυξιακή) και επηρεάζει στην Ευρώπη γύρω στο 3% των ανηλίκων και το 4% των ενηλίκων. Τα βασικά της χαρακτηριστικά είναι η απροσεξία, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα. Δευτερευόντως συχνά υπάρχει και αναβλητικότητα, δυσκολία διαχείρισης χρόνου, συναισθημάτων, οργάνωσης και δυσκολίες βραχυπρόθεσμης μνήμης. Συναντάται σε τρεις τύπους: Απρόσεκτο, υπερκινητικό – παρορμητικό και συνδυασμένο τύπο.

Αιτιολογία

Η αιτιολογία είναι κυρίως γενετική, όμως μπορεί να αναπτυχθεί και κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης ή στα πρώτα χρόνια ζωής από τοξίνες όπως βαρέα μέταλλα, αλκοόλ, κάπνισμα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης ή γεγονότα όπως κάποιο τραυματισμό.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα στους ενήλικες μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Παρορμητικότητα
• Έλλειψη οργάνωσης και δυσκολία ιεράρχησης προτεραιοτήτων
• Φτωχές ικανότητες διαχείρισης χρόνου
• Δυσκολία εστίασης σε μία εργασία
• Δυσκολία στην ταυτόχρονη εκτέλεση πολλών ενεργειών (multitasking)
• Υπερβολική δραστηριότητα ή ανησυχία
• Φτωχή ικανότητα σχεδιασμού
• Χαμηλή ανοχή στην απογοήτευση
• Συχνές αλλαγές διάθεσης
• Δυσκολία συνέχισης και ολοκλήρωσης εργασιών
• Ευερεθιστότητα
• Δυσκολία διαχείρισης του στρες

Συνυπάρχουσες διαταραχές

Καμιά φορά, κυρίως λόγω των δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίζει κάποιο άτομο με ΔΕΠΥ, μπορεί να συνυπάρχουν και άλλες διαταραχές. Αυτό συχνά κάνει δυσκολότερη την διάγνωση της ΔΕΠΥ.

Συνηθισμένες δυσκολίες που υπάρχουν πιο συχνά σε άτομα με ΔΕΠΥ είναι:

• Διαταραχές συναισθήματος
• Αγχώδεις διαταραχές
• Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία, δυσορθογραφία, δυσαριθμησία)
• Άλλες διαταραχές (π.χ. Εξαρτήσεις από αλκοόλ ή ουσίες, διαταραχές τικ)

Η έννοια των επιτελικών λειτουργιών

Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ προέρχονται από δυσκολία των ατόμων αυτών με τις «επιτελικές λειτουργίες» του εγκεφάλου τους. Η δουλειά τους είναι να «επιτρέπουν σε ένα άτομο να αναλογιστεί το μέλλον του και μετά να ελέγξει την συμπεριφορά του ώστε να επιτύχει τους στόχους του και την μακροχρόνια ευημερία του.» Να το πούμε διαφορετικά: Επιτρέπουν σε κάποιον να οργανωθεί και να ολοκληρώσει δράσεις οι οποίες θα τον βοηθήσουν να έχει ένα καλό μακροχρόνιο αποτέλεσμα, χωρίς να υπάρχει κάποια άμεση επιβράβευση. Διαφορετικά άτομα με ΔΕΠΥ έχουν δυσκολίες με διαφορετικές επιτελικές λειτουργίες, όπως επίσης και σε διαφορετικό βαθμό, όμως πάντα έχουν δυσκολία σε κάποιες από αυτές.

Σύμφωνα με τον Barkley αυτές είναι:

1. Αυτοεπίγνωση (self awareness): Η δυνατότητα κάποιος να παρατηρεί τις σκέψεις, δράσεις και συναισθήματα του. Αν αυτή η λειτουργία είναι μειωμένη, τότε κάποιος μπορεί να ζει την καθημερινότητα του στον «αυτόματο πιλότο», χωρίς να αναλογίζεται πως επηρεάζεται ο ίδιος και οι δράσεις του, αντιδρώντας απλά στα γεγονότα αντί να είναι προνοητικός ή σκεπτικός.
2. Αναστολή και αυτοέλεγχος (inhibition and self restraint): Η λειτουργία αυτή σχετίζεται με τον έλεγχο της παρορμητικότητας, δηλαδή την ικανότητα να σταματάει κανείς για να σκεφτεί, πριν δράσει ή πει κάτι. Επίσης σχετίζεται με την ικανότητα να σταματάει κάποιος μία ευχάριστη δραστηριότητα για να μεταβεί σε μια άλλη. Κάποιος που έχει δυσκολία σε αυτή την λειτουργία μπορεί να αντιδράει απότομα, να ξοδεύει χρήματα χωρίς να αναλογιστεί τις συνέπειες, ή να παίρνει αποφάσεις βιαστικά χωρίς να τις αναλογιστεί.
3. Μνήμη εργασίας (Working memory): Το συγκεκριμένο είδος βραχυχρόνιας μνήμης βοηθάει κάποιον να θυμάται τι στοχεύει να κάνει και τις σχετικές λεπτομέρειες για τις απαιτούμενες δράσεις. Κάποιος που έχει μειωμένη μνήμη εργασίας μπορεί να ξεχάσει πιο εύκολα αυτό που θέλει να κάνει αν του αποσπάσει κάτι την προσοχή. Μπορεί να μην θυμάται τι ήθελε να πει, γιατί μπήκε στο δωμάτιο, τι πληροφορία του είπαν αν δεν την σημειώσει.
4. Διαχείριση χρόνου (time management): Η ΔΕΠΥ μεταφορικά συχνά μπορεί να χαρακτηρίζεται από «χρονική τυφλότητα» και «Μυωπία στο μέλλον». Δηλαδή ένα άτομο με ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολεύεται να υπολογίσει πόσο χρόνο μπορεί να χρειαστεί για να κάνει κάτι ή να φτάσει κάπου, ενώ επίσης συχνά μπορεί να μην προετοιμάζεται εγκαίρως για υποχρεώσεις που έχουν προθεσμία ή να αγνοεί τις προθεσμίες αυτές.
5. Αυτοέλεγχος των συναισθημάτων (self control of emotions): Αν και τα συναισθήματα των ατόμων με ΔΕΠΥ είναι λογικά για την κατάσταση ή το ερέθισμα που βιώνουν, πολλές φορές μπορεί να τείνουν να αντιδράνε σε αυτά παρορμητικά. Δηλαδή μπορεί να έχουν πιο έντονη συναισθηματική αντίδραση, λιγότερο κοινωνικά αποδεκτή και να χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να τα μετριάσουν.
6. Αυτό-κινητοποίηση (Self motivation): Τα άτομα με ΔΕΠΥ συχνά μπορεί να χάνουν εύκολα το ενδιαφέρον τους με μία δραστηριότητα και έτσι να μην την ολοκληρώνουν ή να μεταβαίνουν σε κάποια άλλη πιο ενδιαφέρουσα. Με άλλα λόγια, δυσκολεύονται να επιμείνουν σε μια δράση που θα επιφέρει μακροπρόθεσμα κάποιο σημαντικό κέρδος, σε σχέση με μια μικρότερη αλλά άμεση ικανοποίηση. Οι υπόλοιποι συχνά παρεξηγούν αυτό το χαρακτηριστικό σαν επιλογή ή ηθικό ελάττωμα.
7. Αυτό-οργάνωση (Self-organization): Μία συνέπεια των υπόλοιπων δυσκολιών είναι η κακή οργάνωση, τόσο χωρική, όσο και χρονική και πρακτική. Δηλαδή, ο χώρος των ατόμων με ΔΕΠΥ είναι γεμάτος πράγματα που δεν βρέθηκαν στην θέση τους μετά την χρήση, ο νους τους είναι συχνά γεμάτος σκέψεις, και οι εργασίες που έχουν να κάνουν δεν είναι αρκετά προγραμματισμένες με σαφή βήματα. Συνεπώς, όταν υπάρξει κάποιο απρόβλεπτο πρόβλημα στα σχέδια τους, είναι πιο δύσκολο να βρουν λύσεις.